به گزاش ایمنا، با توجه به نیاز مرمت بخش شبستان زمستانی این مسجد تاریخی، مرمت گران در حین مرمت جهت رفع خطرات ناشی از رطوبت در این مسجد تاریخی، یک معبر زیرزمینی مسقف را کشف نمودند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در اینباره اظهار داشت: در مرحله اول، کارشناسان این اداره مشغول رفع موانع و آماده سازی این معبر جهت حضور باستان شناسان می باشند تا پس از انجام باستان شناسی های کامل کاربری معبر مشخص شود.
فریدون الهیاری گفت: جنس معبر از خشت خام است و قدمت آن به دوران صفویه یعنی 400 سال قبل باز می گردد. همچنین ارتفاع این معبر یک متر و 70 سانتی متراست و تاکنون 25 متر از طول این این معبر کشف شده است و پیش بینی می شود که این معبر تا حدود 200 یا 300 متر طول داشته باشد.
وی با بیان اینکه گمانه زنی ها برای کشف ابعاد جدید این معبر ادامه دارد افزود: پیش بینی های اولیه حکایت از این دارد که این معبر در دوران صفویه محلی برای ارتباط بین بازار و مسجد امام بوده و یک راه ارتباطی و دسترسی محلات اصفهان به بازار و مسجد است.

وی خاطرنشان ساخت: از آنجایی که این معبر در مجاورت سرویس های بهداشتی مسجد قرار دارد احتمال نفوذ فاضلاب هست، اما تا کنون چنین اتفاقی نیفتاده و تنها شاهد وجود گل و لای در این معبر هستیم که همکاران ما در این تونل در حال فعالیت و کشف اند.
الهیاری ادامه داد: تلاش ها برای کشف ابعاد جدید از این تونل تاریخی ادامه دارد و ظرف دو سه روز آینده ابعاد جدید این معبر به زودی تشریح خواهد شد.
همچنین ذکر شد که باتوجه به نفوذ رطوبت به بخش هایی از دیواره های این مسجد تاریخی در طی دهه های گذشته، چند تیم از مرمتگران ورزیده و باسابقه، به مدت دو سال است که با بررسی تمامی راه آبه های موجود این مسجد در حال رفع خطر از این مسجد به عنوان یکی از بزرگترین و زیباترین مساجد تاریخی در کل جهان اسلام هستند.
13 دی ماه 1395، خبرگزاری تسنیم
معاون میراث فرهنگی استان اصفهان به خبرنگار تسنیم گفت: در قسمت نمازگزاران مسجد امام اصفهان عملیات ناوکشی برای رفع رطوبت این بخش از مسجد در حال اجراست که کارشناسان میراث فرهنگی در مسیر اجرای این پروژه به حفره‌ای شبه تونل برخوردند.
ناصر طاهری درباره جنس مصالح این تونل افزود: دیواره‌های این تونل از جنس آجر با ملات گچ و ساروج و در برخی قسمت‌های سیمان بود و در کف این تونل نیز نخاله ریخته شده بود البته در گذشته نیز شبیه این تونل را در زمان حفر ایستگاه مترو میدان امام حسین نیز داشتیم که البته از نظر جنس بدنه و کف متفاوت بود.
وی با بیان اینکه اکنون نیاز است که دهانه تونل باز شود و توسط باستان‌شناسان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، گفت: اکنون در حال آماده‌سازی شرایط برای ورود باستان‌شناسان به داخل تونل هستیم که دوره تاریخی، آغاز و پایان تونل، کاربری و نوع مصالح به کار رفته در این تونل مشخص شود. البته بررسی‌های اولیه بر روی این تونل تاریخی نشان داد که دیواره آن پوشش آجر و گچ و سیمان دارد و ابعاد ورود تونل با ارتفاع 1.5 متر و عرض کمتر از 2 متر دارد.
طاهری با اشاره به این که در بافت تاریخی اصفهان یک شبکه زهکشی زیرزمینی وجود دارد که به صورت تونل یا شبکه‌های مستطیلی شکل به هم متصل شده‌اند، گفت: با توجه به وجود شبکه فاضلاب و محدودیت‌های موجود در این محل و همچنین با توجه به مشکلات تهویه و عدم وجود نور کافی در داخل این تونل، گروه باستان‌شناسی هنوز موفق به راه‌یابی به داخل این تونل نشده‌اند. با این حال، در کاوش‌هایی که توسط باستان‌شناسان در دهانه این تونل تاریخی انجام شده و با توجه به آزمایش جنس مصالح و رسوبات دهانه تونل، مشخص شد که این تونل یک آ‌ب‌راهه بوده که در دوران صفویه کاربری داشته و جزئیات بیشتر از توسط کارشناسان باستان‌شناسی در حال کاوش است.
11 دی ماه 1395، خبرگزاری مهر
علیرضا جعفری زند در گفتگو با خبرگزاری مهر در پاسخ به این سوال که چه احتمالاتی در ارتباط با کاربری این تونل یا معبر مطرح است، اظهار داشت: چون این معبر به کف شبستان نزدیک است محتمل‌ترین امکان این است که جزئی از پیکره این بنای تاریخی باشد. از دیدگاه من این ساختار مربوط به دوره تاریخی پیش از صفویه نمی‌تواند باشد چراکه اگر این گونه بود، صفویان در هنگام ساخت مسجد به یقین این مسیر را پر می‌کردند و بر این اساس این نظریه که این تونل جزئی از ساختار مسجد است قوی‌تر رخ می‌نماید. این تونل‌ به احتمال قریب به یقین راه مستقیم ندارد چراکه ساخت و ساز جدید مسیر را کور کرده است و با توجه به اینکه دور تا دور مسجد ساختمان‌های جدید پی‌ریزی شده است احتمالا بخشی از مسیر تونل مذکور از میان رفته است.
این باستان شناس افزود: از سویی با توجه به اینکه این تونل در شبستان شرقی مسجد امام(ره) و در پشت سرویس‌های بهداشتی قرار دارد احتمال کاربری این تونل به عنوان سیستم تخلیه فاضلاب در دوران صفویه و پس از آن می‌تواند مطرح باشد چراکه در ارتباط با شیوه‌های آبرسانی یا تخلیه فاضلاب دوره صفویه، آبراه‌هایی با چنین ویژگی‌هایی وجود دارد.
وی تصریح نمود: این تونل‌ به احتمال قریب به یقین راه مستقیم ندارد چراکه ساخت و ساز جدید مسیر را کور کرده است و با توجه به اینکه دور تا دور مسجد ساختمان‌های جدید پی‌ریزی شده است احتمالا بخشی از مسیر تونل مذکور از میان رفته است.
جعفری زند به وجود یا کشف تونل‌های مشابه در اصفهان اشاره نمود و گفت: یکی از مورخان اواخر قاجاریه به این مطلب اشاره می کند که در خیابان ولی عصر(عج) فعلی راه‌هایی زیرزمینی پیدا شده است، از سویی ما در اصفهان قلعه‌های متعدد داشته‌ایم که بسیاری از آنها با یکدیگر مرتبط بوده است که از این جمله قلعه تبرک است که دارای راه های زیرزمینی به خانه‌های اطراف بوده است. شبکه‌ای از این نوع معابر در اصفهان بسیار گزارش شده است، به طور مثال ماکسیم سیرو از وجود یک معبر در کاروانسرای هتل عباسی خبر می‌دهد و در دروازه دولت و خیابان عبدالرزاق هم چنین تونل‌ یا گذرگاه‌هایی مشاهده شده است.
وی درباره ارتباط میان عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله ازطریق تونل، اظهارکرد: در بسیاری از مواقع پیش از کشف آثار باستانی شواهدی از وجود آنها در تاریخ شفاهی این سرزمین به شکل سینه به سینه نقل  شده است. بر این اساس ضمن اینکه نقل‌قول‌هایی از وجود گذرگاه در میان عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله نقل شده است شواهدی نیز در این ارتباط وجود دارد از جمله اینکه در سال ۱۳۱۰ که حوض میانه میدان امام خمینی (ره) احداث شده، این راه زیرزمینی مشاهده شده است. از سویی چند سال پیش در گوشه ضلع جنوب شرقی میدان نقش‌جهان رطوبت به طبقات بالا  نفوذ کرد که پس از پیگیری برای اینکه آیا این امر ناشی از رطوبت آب حوض است یا خیر شواهدی از وجود این راه زیرزمینی به دست آمد. در واقع پس از پیگیری مشخص شد که آب در این تونل یا کانال جمع می‌شده است و در نتیجه رطوبت دفع نشده و به قسمت های بالای ضلع جنوب شرقی میدان نقش جهان نفوذ کرده است.
علیرضا جعفری زند تأکید نمود: در ورودی این تونل در مسجد شیخ لطف الله قرار دارد. جایگاه در ورودی هم مشخص است و از پله پایین به  سمت چپ پاگردِ هشتی قرار دارد. این راهروی زیرزمینی برای عبور و مرور زنان و خانواده شاه به این مسجد برای عبادت بوده و مشهور است که شیخ لطف الله مسایل شرعی را به زنان صفوی در این مسجد یاد می داد. به طور معمول در قدیم این مساجد در نزدیکی خانه‌های علما قرار داشت و هر شخصیت سیاسی و مذهبی یک مسجد در مجاورت خانه خود داشت.
18 دی ماه 1395، خبرگزاری ایرنا
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان به خبرنگار ایمنا گفت: اظهارداشت: اطمینان کامل داریم که این راهرو، یک مسیر عبور آب است.
تاصر طاهری گفت: در قسمت هایی از این راهرو، یک انسان براحتی عبور می کند و در قسمت هایی هم ارتفاع به نیم متر می رسد.
وی با اشاره به بازدید پروفسور پائولو لورنسو از این راهروی تاریخی افزود: این استاد دانشگاه مینهو پرتغال هم اذعان داشت که این راهرو گسترده تر از مسجد امام است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با تأکید بر این که قسمت هایی از این راهرو به فاضلاب متصل شده و در حال پاک سازی است، تصریح نمود: با استفاده از فناوری و علم باستان شناسی، کل مسیر راهرو را بررسی و نتایج آن را ارائه خواهیم کرد.
19 دی ماه 1395، خبرگزاری فارس
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، با اشاره به آخرین اطلاعات از کشف ابعاد جدید معبر زیرزمینی مسجد امام(ره) اظهارکرد: تونل زیرزمینی یک آبراهه باستانی است و باستان‌شناسان هنوز در حال مطالعه و تحقیق در ابعاد مختلف آن هستند.
فریدون الهیاری افزود: در ابتدای کشف این راهرو، تصور این بود که این تونل محل تردد انسان بوده اما بعد از پیشروی 40 متری در این تونل، کاهش ارتفاع و انشعابات آن نشان داد که این معبر، بخشی از شبکه انتقال آب اصفهان بوده است.
وی گفت: این شبکه انتقال آب احتمالاً بخشی از شبکه گسترده‌ای است که در سطح شهر اصفهان کارکردهای خاص خود را داشته است.
الهیاری ادامه داد: باتوجه به اتفاقاتی که توسعه حوزه شهری طی 80 سال اخیر در اصفهان رخ داده است، این شبکه در قسمت‌هایی دچار انقطاع و گسست شده است و به نوعی از بین رفته است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان خاطرنشان ساخت: کشفیات صورت گرفته در زیر مسجد امام(ره) و میدان امام حسین(ع)، طرحی ذهنی را ایجاد کرده که این مطالعات برای شناسایی‌ این شبکه و کارکردهای آن اتفاق افتاده است.
وی با تصریح این که طرحی برای ایجاد زمینه نمایش تصاویر ورودی‌های این آبراهه باستانی را می‌توان برای بازدید عموم و گردشگران در مسجد امام(ره) پیش‌بینی کرد، ادامه داد: فلسفه پیدایش این آبراهه در زیر مسجد امام(ره)، جستجو برای رسیدن به منشأهای رطوبت مسجد امام(ره) بود، نشتی‌هایی در این آبراهه وجود داشته که بخشی از آن‌ها ممکن است به سرویس‌های بهداشتی مسجد امام(ره) مرتبط باشد.
فریدون الهیاری گفت: بعد از اصلاح ساختار شبکه فاضلاب سرویس‌های بهداشتی مسجد امام(ره)، این سرویس‌ها بازسازی خواهد شد؛ بخشی از رطوبت، گل‌ولای و رسوبات ایجاد شده موجود در این آبراهه ممکن است ناشی از فاضلاب سرویس‌های بهداشتی مسجد امام(ره) باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان یادآور شد: اصلاح شبکه فاضلاب حوزه میدان امام(ره) از جمله مباحثی است که طی 2 سال گذشته پیگیری‌های زیادی برای آن انجام شده و شرکت آب و فاضلاب شهری نیز همکاری‌های خوبی را در این زمینه با ما داشته است.
وی تأکید کرد: در آینده‌ای نزدیک براساس دستوراتی که در وزارت نیرو داده شده و پیگیری‌هایی که شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان انجام داده، اتفاقات خوبی در شبکه تأسیسات فاضلاب و آبرسانی حوزه میدان و مسجد امام(ره) رخ خواهد داد.

بدون تردید کشف جدار خارجی بلوار تفرجگاه تاریخی چهارباغ اصفهان و آبراهه صفوی، نشان دهنده گنجینه ای است که در اصفهان ناپیدا بوده است و قطعاً با ادامه کاوش ها، تاریخ پنهان در زیر پوست شهر اصفهان آشکار خواهد شد./